Калі прагноз на будучыню Беларусі будзе вельмі станоўчым

Але самы дакладны палітычны прагноз у любы момант можа наляцець на нейкі нечаканы фактар (тое, што цяпер модна называць «чорным лебедзем»), які разгарне хаду падзей у зусім іншы бок. Звяртаю на гэта ўвагу дзеля таго, каб у тых, хто слухае прадказанні, не нарадзіўся адчай, і не з’явілася спакуса зрабіць самы няслушны выбар у жыцці: здацца.

Праз пяць год пасля падзей 2020-га складаецца ўражанне, што свет канчаткова звар’яцеў, што самыя надзейныя саюзнікі робяцца раптам прыхільнікамі заклятых ворагаў чалавецтва, што сістэма міжнародных адносінаў ляціць у бездань, што ўсё ідзе да вялікай вайны, і што лепшым выйсцем у такой сітуацыі будзе капітуляцыя перад тыранамі і агрэсарамі – тады, маўляў, нам хоць дазволяць ціхенька пажыць з нашымі блізкімі дзе-небудзь у спакойным куточку.

У сувязі з гэтым маюцца дзве навіны: кепская і добрая.

Кепская – у тым, што збольшага агульная сітуацыя на бягучы момант выглядае менавіта так.

Добрая – што гэтая сітуацыя не з’яўляецца статычнай. Яна мае дынаміку: магчыма, адмоўную, магчыма, станоўчую. І які трэк гэтая дынаміка набудзе, залежыць у тым ліку і ад нашага выбару.

Асноўныя фактары ўплыву застаюцца тыя ж, што й 30 з лішкам год: расійскі імперыялізм і дыктатарскі рэжым у Беларусі. Прычым, чым далей, тым больш моцным робіцца іх сімбіёз.

Можна досыць упэўнена казаць, што пры цяперашніх трэндах разбіць хаўрус Лукашэнкі і Масквы не атрымаецца. Спробы гэта зрабіць толькі дадуць гэтаму хаўрусу доступ да дадатковых рэсурсаў – праз легітымацыю, гіпатэтычнае зняцце санкцый і доступ да рынкаў, інвестыцый і тэхналогій. Што, зразумела, будзе выкарыстана для ўзмацнення як дыктатуры, так і імперскай экспансіі. Пра гэта Лукашэнка кажа наўпрост, патрабуючы ў рамках палітычнага гандлю замацаваць за сабой права рабіць з беларусамі ўсё, што заўгодна.

Падаецца, справы ў дыктатуры ідуць добра. Але гэта – толькі на дадзены момант. І толькі падаецца. Бо калі ўзяць іншыя фактары, такія як эканоміка, стан грамадства, настроі сярод чынавенства, сітуацыя набывае зусім іншы выгляд.

Напрыклад, нядаўні скандал са знікненнем з беларускіх крамаў бульбы. Шмат для каго гэта сталася нечаканым. Але гэтая нечаканасць – з катэгорыі добра прадказальных. Бо ўся эканамічная палітыка Лукашэнкі, накіраваная на рэгуляванне цэн, не можа не прыводзіць перыядычна да дэфіцыту тых ці іншых тавараў.

Спроба замяніць прыватны бізнэс дзяржаўным, як усе добра разумеюць, ня ёсць выйсцем: прыклад савецкай сістэмы гандлю яшчэ жывы ў памяці. Акрамя таго, у беларускіх умовах дзяржаўны менэджмент будзе зацікаўлены не ў развіцці свайго прадпрыемства, а ў пазбяганні пакарання, якое над ім будзе вісець.

Амаль любая вытворчасць у цяперашняй сістэме будзе закотвацца пад асфальт ня горш за неўрадавыя арганізацыі: прыватная – праз шалёны ціск з боку дзяржавы, дзяржаўная – праз крывую мадэль менэджменту (ды й праз сваю крывую прыроду наогул).

Пад ціск у выніку трапляюць ня толькі грамадзяне і бізнэсоўцы, але й чыноўнікі, якія ня ведаюць, у які момант і адкуль прыляціць на іхнюю галаву. Адзінае, у чым яны упэўнены, – у тым, што прыляціць абавязкова. Гэта робіць іхняе існаванне вельмі некамфортным і прымушае, хай і міжволі, жадаць перамен. Зразумела, устойлівасці рэжыму гэта не дадае.

Раней ягоная трываласць забяспечвалася за кошт расійскіх датацый у розных формах. Для Расіі, нагадаю, гэта было часткай праграмы па аднаўленні імперыі. Але ў гэтай праграме была адпачатку закладзеная супярэчнасць: аднаўленне імперыі патрабуе вялікага рэсурсу. Куды больш вялікага, чым мае сення Крэмль.

Расія ня здолела ў 2008-м вырашыць для сябе «грузінскую праблему» (хаця пасля ўсё-ткі знайшла частковае і часовае выйсце). Не атрымаўся ў яе бліцкрыг ва Ўкраіне. Не ўтрымаўся рэжым Асада ў Сірыі. Маскву практычна цалкам выціснулі з працэсаў на Паўднёвым Каўказе. Урэшце, ёй давялося на вачох усяго свету перажыць ганьбу здачы свайго саюзніку ў Іране, адмовіўшы таму ў падтрымцы пад час «12-дзённай вайны».

Як і рэжым Лукашэнкі, Расія можа рабіць выгляд стабільнай сістэмы. Але пры бліжэйшым разглядзе заўважнымі робяцца тыя ж праблемы, то бок, поўная адсутнасць перспектыў. Добрай ілюстрацыяй можа служыць тое, як развіваецца гісторыя з гэтак званымі «нацыянальнымі праектамі», якія ўяўляюць сабой маштабныя праграмы, накіраваныя на развццё расійскага грамадства. Іх зручна браць, бо яны маюць колькасныя паказчыкі.

Адзін за нацпраектаў завецца «Бяспечныя якасныя дарогі» (паказальна, улічваючы мемнасць гэтай праблемы для Расіі). Планавалася знізіць смяротнасць на дарогах да 4 чалавек на 100 тыс. насельніцтва, а да 2030-га – выйсці на нулявы ўзровень. У выніку колькасць загінулых у ДТЗ летась склала 10 чалавек на 100 тыс. насельніцтва.

Таксама красамоўнымі з’яўляюцца правальныя спробы распрацаваць свой самалёт, канкурэнтаздольны аўтамабіль і г.д. Больш за тое, прагнозы па расійскай эканоміцы робяцца ўсё больш негатыўнымі.

Палітычная сітуацыя для расійскага кіраўнітва таксама не выглядае аптымістычнай. Лакмусавая паперка прыгожынскага мецяжу прадэманстравала страшную для Пуціна праўду: на ягоную абарону щ выпадку чаго мала хто ўстане.

Тут узнікае пытанне: а як пры такой сітуацыі Расія здолее аднавіць сваю імперыю?

Праблема ня ў тым, ці здолее Расія аднавіць імперыю. Не, ня здолее. Праблема ў тым, што яна прагне гэта зрабіць. У цяперашняга кіраўніцтва няма іншага варыянту: яно паставіла на гэты працэс усё. А вось вынікам гэтага будуць шматлікія ахвяры і разбурэнні ў розных краінах свету. У першую чаргу – у нашым рэгіёне.

Пра гэта варта памятаць пры складанні прагнозаў для Беларусі. Наша краіна непазбежна будзе ўцягнутая ў агульныя працэсы. Вяртання да «цёплай лампавай» дыктатуры ня будзе. Нас чакае мабілізацыя ўсяго: палітычнай сістэмы, арміі, эканомікі, грамадства.

Цяпер прыкметы гэтага можна заўважыць у свежым законапраекце аб забеспячэнні ваеннай бяспекі і абароны. Ён прадугледжвае ня толькі пашырэнне паўнамоцтваў Лукашэнкі, але таксама дае дзяржаве права прыцягваць грамадзян да «абарончых» прац. Прычым з 16-гадовага ўзросту. І галоўнае – ня толькі ў ваенны час, але і ў мірны. Прывітанне тым, хто марыць памірыцца з дыктарам і ціхенька жыць у ціхім месцы.

Як бачым, усё ідзе да таго, што беларусам давядзецца калі не ваяваць, дык прымусова працаваць на «абарону». Абарону, як разумеем, спробы экспансіі імперыі.

Перспектыва, пагадзіцеся, сумная і непажаданая. Але не непазбежная. Уразлівасці рэжымаў Лукашэнкі і Пуціна дэманструюць, што процістаянне з імі можа запатрабаваць менш высілкаў і рэсурсаў, чым бачыцца цяпер.

Вось тут варта прыгадаць яшчэ адзін фактар, які мае істотны ўплыў на будучыню Беларусі. Гэта – дэмакратычныя сілы Беларусі і постаць Святланы Ціханоўскай. Для краін з дыктатарскім рэжымам гэта унікальная з’ява – мець такое моцнае альтэрнатыўнае прадстаўніцтва на міжнароднай арэне. Праз яго беларускае грамадства можа дасягнуць шмат чаго станоўчага для сваёй будучыні.

Ціханоўская ўжо зрабіла шмат, каб лідэры міжнароднай палітыкі ўспрымалі Беларусь як патэнцыйную частку дэмакратычнай Еўропы, а не «рускага свету». І можа шмат чаго яшчэ зрабіць. Тым больш, што сітуацыя, падобна, набліжаецца да вырашальнага этапу. Таму чым далей, тым больш рэсурсаў будуць укідвацца на дыскрэдытацыю Ціханоўскай тымі сіламі, якія жадаюць пакінуць Беларусь у арбіце расійскага дамінавання.

У тым ліку дзеля гэтага грамадзянам навязваецца неадэкватнае ўспрыманне палітыкі. Маўляў, палітык – гэта той чалавек, які можа зрабіць усё і ўмомант. І калі вы, падтрымаўшы палітыка, не прачнуліся назаўтра ў светлай будучыні, значыць, палітык гэты – дрэнь, і трэба шукаць іншага.

Яшчэ адзін метад дэзарыентаваць грамадства – паставіць няслушныя мэты. Напрыклад, «перагарнуць старонку». Маўляў, дасягненне станоўчых перамен – справа немагчымая. Таму галоўнае, каб людзі перасталі пакутаваць. А дзеля гэтага трэба не злаваць дзеда» і ісці з ім на супрацу. За гэта ён, маўляў, адпусціць палітвязняў.

Ніхто не спрачаецца – вызваленне палітвязняў ёсць справай неабходнай. Але праблема ў тым, што калі ператварыць яе ў самамэту, яна ніколі ня будзе рэалізаваная.

Выкуп палітвязняў за пэўныя саступкі (зняццё санкцый, прызнанне легітымнасці, адмову ад барацьбы) толькі павысіць кошт жывога тавару ў вачах дыктатуры і зробіць людзей аб’ектам абмену на тыя рэсурсы, якія дазволяць расцягнуць у часе ягонае існаванне. Пра якое пазбаўленне пакутаў можа ісці гаворка ў такой сітуацыі?

Што беларусы могуць рабіць цяпер дзеля дасягнення пазітыўных перамен? Казаць пра іх неабходнасць, пра тое, што Беларусь – не Расія, што беларусы жадаюць быць часткай Еўропы, што яны захоўваюць прыязнасць дэмакратыі. Лідэрам заходнім краінаў трэба ўвесь час даводзіць: толькі свабодная незалежная Беларусь будзе фактарам бяспекі ў Еўропе.

Калі беларусы сумеснымі высілкамі здолеюць замацаваць гэтыя наратывы як у сваіх галовах, так і ў галовах заходніх палітыкаў, тады прагноз на будучыню Беларусі будзе вельмі станоўчым.